Zayıf zemin birimlerinde veya derin kazılarda, kazı aşamasında veya sonrasında zeminin yıkılmasını önlemek için fore kazık, öngermeli çelik ankraj, zemin çivisi, çelik hasırlı püskürtme beton gibi imalatlar ile yapılan uygulama genel adıyla iksa işleri olarak adlandırılmaktadır.

Günümüzde derin kazı uygulanan sahalarda gerekli önlemlerin alınmaması, yeterli tecrübeye sahip olunmaması veya yeteri kadar önem verilmemesinden dolayı iksa imalatlarının, arkasında bulunan zemin yüküne dayanamayarak yıkıldığı ve ciddi kazalara sebep olduğu görülmektedir. Can ve mal kaybına sebep olan bu olumsuz durumların ortadan kaldırılması için öncelikle;

• Yeterli sayıda sondaj ve zemin testleri ile zemin etüdü yapılarak doğru bilgilere ulaşılmalıdır iksa sistemine gelecek zemin yükünün doğru hesap edilmesi, yer altı suyunun durumunun iyi tahlil edilmesi, uygulanacak imalatların hangi zeminlerde yapılacağı bilgilerine ulaşılmalıdır.
• Zemin etüdü raporu esas alınarak ve güvenli tarafta kalınarak projelendirme yapılmalıdır. Projelerin Çevre ve şehircilik bakanlığının yayınladığı kazı güvenliği şartnamelerine göre hazırlanıp hazırlanmadığı kontrol edilmelidir.
• Uygulanan proje yapılacak testler ile kontrol edilmedir. Özellikle yeterli sayıda ve derinlikte inklinometre tesis edilmeli, ve düzenli periyotlarda ölçümlerin yapılarak deplasman hareketleri kontrol edilip uzman kişiler tarafından yorumlanmalıdır.

 

İNKLİNOMETRE ÖLÇÜMLERİ

              İnklinometre ölçümleri amacı

Zeminde meydana gelen yatay deplasman hareketlerinin saptanması amacıyla inklinometre ölçümleri yapılmaktadır.

             İnklinometre Ölçümlerinin Kullanım Alanları

• Heyelan alanlarında yatay toprak hareketlerinin gözlenmesinde,
• Kayma yüzeylerinin belirlenmesinde,
• Tünel ve kazı yüzeylerindeki deformasyonların belirlenmesinde,
• Dayanma yapıları ve kazıklı istinat yapılarındaki sapmaların belirlenmesinde kullanılır.

            İnklinometre Ölçümleri hakkında genel bilgi

İnklinometre ölçümünün yapılabilmesi için öncelikle istenilen derinlikte sondaj makinesi veya ankraj makinesi ile kuyu açılır.

Kuyu içerisine 70mm dış çaplı içerisinde inklinometre cihazına ait probun ilerlemesi için 4 adet kanal bulunan ABS malzemeden üretilmiş özel boru indirilir. İnklinometre ölçümünün doğru yapılabilmesi için borunun zemine sabitlenmesi gerekir bunun için çimento enjeksiyonu kullanılır. Enjeksiyon kuyu dip kotundan başlanılarak aşağıdan yukarı doğru verilir bu şekilde enjeksiyon borusu inklinometre borusuna bağlanarak birlikte indirilir.

Borular kuyuya indirilirken kanalların bir tanesinin iksa sistemine dik (heyelan yönünde) olacak şekilde ve kuyu içerisinde dönmemesine dikkat edilerek indirilir. 

Eklenmiş ve enjeksiyon hortumu bağlanmış inklinometre borusu tabana oturtulmadan önce bir kaç dakika havada tutulup dip kısımdaki burulma hareketlerinin sönümlenmesi beklenmelidir inklinometre borusu alt ucu kapalı şekilde kuyuya indirilir. Yeraltı suyu etkisiyle borunun yukarı Kalkmasını engellemek amacıyla borunun içi temiz şebeke suyuyla doldurulabilir.

Enjeksiyon sırasında borunun dönmemesi veya yukarıya kalkmaması için gerekli sabitleme tedbirleri alınmalıdır.

İkinci enjeksiyondan sonra da çökelme olması durumunda boşluk dolana kadar enjeksiyon işlemine aralıklarla devam edilmelidir. ·

inklinometre ölçüm sonuç raporlarında her kuyu için sıfır okuması tarihi, sıfır okumasından itibaren her ölçüm tarihi için derinlik/deplasman grafikleri ve tablo değerleri, maksimum yanal deplasman görülen noktalarda zamana bağlı değişim (time-plot) grafikleri verilir.

İnklinometre kuyusu için ölçüm anındaki iksa önü kazı derinliği raporda belirtilir.

Her cephenin ortasında en az bir tane inklinometre kuyusu teşkil edilmelidir. Cephe uzunluğu 60m den fazla olan yerlerde en az 3 adet yerleştirilmelidir. İnklinometre kuyularının derinliği fore kazık uç kotundan en az 5,0 m daha derin olmalıdır. Kazıksız iksa sistemlerinde kazı derinliğinin en az 5m daha alt kotunda olmalıdır.

İnklinometre ve loadcell okumaları en geç haftada bir veya her kademe kazısı sonrasında yapılmalı ve sonuçları en geç ertesi gün yayınlnmalıdır. Ölçüm sonuçları Çevre ve şehircilik bakanlığı kazı güvenliği şartnamesinde yazılan kabul değerlerine göre uzman mühendisler tarafından değerlendirilmelidir. İnklinometre ölçümlerinde Deplasman miktarı ve hızının kabul sınırlarının aşması durumunda acil ek önlemler alınarak iksa sistemi güçlendirilmelidir. 

 

FORE  KAZIK UYGULAMALARI

Yüksek katlı bina, otel, fabrika v.b yapıların oturacağı alanlardaki zayıf zeminlerin iyileştirilmesinde ve derin kazılarda düşey iksa elemanı olarak, Zemin içerisinde, bir makine ile belirli çaplarda (Ø65,80,100,120,165) demirli veya demirsiz oluşturulan betonarme kolonlardır. Donatı içermeyen imalatlar plastik kazık olarak isimlendirilmektedir.

Fore kazık kolonu kaya zemin içerisinde sonlanıyor ise uç kazık olarak isimlendirilir. Bu durumda bina yükü sağlam zemine aktarılmış olmaktadır. Sağlam zemine bağlanmayan kazıklar sürtünme kazığı olarak isimlendirilmektedir. Bazı durumlarda önce zemin iyileştirilme imalatları (jet grout, deep soil mixing gbi) yapılıp daha sonra bu zemin içerisine fore kazık kolonları imal edilip taşıma gücü arttırılmaktadır.

İksa imalatlarında kazı derinliğine bağlı olarak konsol olarak tek başına yapılabileciği gibi bazen de ankraj imalatları ile desteklenerek çalışmalar yapılmaktadır. İksa imalatlarında fore kazık boyu kazı derinliğinden orta- az ayrışmış veya ayrışmamış kaya zeminlerde 2m, diğer zemin türlerinde ise 4m den daha derin imal edilmelidir.

 

ANKRAJ UYGULAMALARI

İksa uygulamalarında yatay destekleme elemanı olarak ankraj imalatları yapılmaktadır. Düşeydeki fore kazıkların arasından makine ile belirli çaplarda ve eğimde kuyu açılır. Kuyu içerisinde daha önceden projesine göre hazırlanmış sayıda ve çapta öngermeli çelik ankrajlar sürülür. Ankrajların kök kısmı çimento su karışımı içerisinde bırakılarak zemine sabitlenir. Ankraj imalatı sonrası halatlar belirli tonajlarda gerilerek kilitlenir ve zemine kayma yönü tersinde bir itme kuvveti oluşturularak güvenli kazının yapılmasına olanak sağlanır.

Öngermeli çelik ankraj imalatlarında halat kök boyunun zeminin kayma kamasının dışında sağlam zemin içerisinde kaldığı doğru analiz edilerek emin olunmalıdır.

 

PÜSKÜRTME BETON UYGULAMALARI

Günümüzde daha hızlı sürede kazıya imkan sağlan püskürtme beton (shotcrete) ve zemin çivisinin birlikte kullanıldığı iksa uygulamaları oldukça yaygındır. Özellikle eğimli kazıya imkan veren sahalarda daha sık tercih edilir.